OPIS PROJEKTU
Dajmy dziecku szansę – na lepszy rozwój umysłu, umiejętności językowych i komunikacyjnych
Projekt „Terapia Językowa Umysłu uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim” organizowany jest przez Fundację „Ośrodek Plurlingwizmu i Komunikacji Międzykulturowej – PLURIKO” w podstawowych szkołach specjalnych we współpracy i pod merytorycznym nadzorem naukowców praktyków z placówek naukowo-badawczych z Bydgoszczy, Olsztyna, Poznania i Warszawy.
Pojedyncze przedsięwzięcie dla danego rocznika trwa 2 lata, dotyczy wyłącznie uczniów klas 4-ych, a potem 5-ych z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim – są to uczniowie, którzy w Polsce podlegają obowiązkowej nauce języka obcego.. Projekt składa się z 2 powiązanych ze sobą części: edukacyjnej i naukowo-badawczej. W projekcie uczestniczą 2 grupy uczniów: eksperymentalna (uczący się języka esperanto) i kontrolna (pozostali).
Część edukacyjna – grupa eksperymentalna – dlaczego warto?
W części edukacyjnej projekt polega na nauce prostego języka obcego jakim jest esperanto przez okres 2-lat w wymiarze 2 pełnych lekcji po 45 min. tygodniowo prowadzonych przez nauczyciela języka obcego (np. angielskiego) w formie zajęć dodatkowych wg specjalnie opracowanego i sprawdzonego międzynarodowego kursu dla dzieci. Dodatkowo, w wakacje przewidziany jest udział uczniów w turnusie z dziećmi uczącymi się esperanta z innych krajów lub na turnusie z nauczycielem obcokrajowcem.
Wiadomo jest, że poza stanem zdrowia największą barierą w funkcjonowaniu poznawczym i społecznym starszych dzieci, a potem osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną jest poziom rozwoju ich umysłu, a w szczególności gęstość powiązań nerwowych w mózgu. Każde, nawet niewielkie podwyższenie tego poziomu jest dla nich niezwykle korzystne i ułatwia im potem funkcjonowanie. Generalnie stwierdzono, że zarówno u dzieci, młodzieży jak i osób w wieku emerytalnym bardzo korzystnie na rozwój mózgu wpływa nauka języków obcych. Niestety, u osób z niepełnosprawnością intelektualną uczenie się powszechnie nauczanych języków obcych (np. angielskiego) w trybie nauki szkolnej porównywalnych efektów nie daje. Przyczyną jest złożoność tych języków, co znacznie hamuje ich przyswajanie i powoduje, że postępy w nauce i w rozwoju powiązań neuronalnych w mózgu w wyniku nauki takiego języka obcego są bardzo często znikome.
Umiejętności dzieci niepełnosprawnych intelektualnie na koniec nauki szkolnej w posługiwaniu się językiem obcym (jak np. angielski) są z tego względu niskie – wynika z tego, że użyteczność jego uczenia się w życiu dziecka jest czasem niewielka, iluzoryczna, a wkładany trud może być frustrujący i zniechęcający. Warto zatem szukać możliwości polepszenia sprawności umysłu dziecka w zakresie ogólnych kompetencji językowych i komunikacyjnych (także w odniesieniu do języka ojczystego/szkolnego) w inny sposób – takim rozwiązaniem jest np. nauka prostego, ale sprawnego komunikacyjnie języka esperanto.
Z badań przeprowadzonych w różnych krajach wynika, że nauka języka esperanto polepsza umiejętności uczniów w zakresie języka ojczystego i obowiązkowego języka obcego o ok. 20-25%. Szczególnie korzystny wpływ nauki esperanta zaobserwowano u dzieci z obniżonymi możliwościami intelektualnymi. Zasadne jest zatem przyjąć, że nauka języka esperanto uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim poprzez lepszy rozwój mózgu przyczyni się nie tylko do rozwoju ich kompetencji i umiejętności językowych, ale także do poprawy komunikacji społecznej, funkcji poznawczych oraz poziomu inteligencji ogólnej.
W tym ujęciu nauka języka esperanto ma, przede wszystkim, cel i charakter terapeutyczny, a sam język jest narzędziem w tej terapii. Nabyta w toku nauki umiejętność posługiwania się w praktyce choćby jednym językiem obcym jest efektem dodatkowym. Tego typu terapia umysłu daje efekty w kilku wymiarach:
- rozwój umiejętności komunikacyjnych i społecznych – polepszenie posługiwania się językiem ojczystym i językiem nauki szkolnej (jeśli jest inny, np. u dzieci imigrantów) oraz polepszenie procesu uczenia się obowiązkowego języka obcego,
- rozwój funkcji poznawczych – lepsze poznawanie i rozumienie otaczającego świata, a zatem polepszenie efektów nauki szkolnej,
- aspekty psychologiczne – zwiększenie samooceny ucznia, poczucia wartości własnej, odwagi w komunikowaniu się z innymi, satysfakcji z efektów uczenia się.
Ponieważ nauka esperanta jest traktowana w projekcie jako terapia, to dla uzyskania oczekiwanych efektów wymaga staranności, systematyczności, wytrwałości, zaangażowania i pewnego wysiłku ze strony ucznia, a ze strony rodziców/opiekunów motywowania dziecka do aktywnego uczestnictwa w procesie nauki, gdyż to oni są odpowiedzialni za udział dziecka w takim przedsięwzięciu – dziecko w tym wieku oraz z taką niepełnosprawnością może znaczenia, sensu i celu tej nauki nie rozumieć. Podobnie zresztą jak w przypadku innych terapii (o których siłą rzeczy dziecko nie decyduje) oraz uczenia się innych przedmiotów.
Część naukowo-badawcza (analiza efektów) – cel, zakres, przebieg działań
Czynności o charakterze naukowo-badawczym w ramach projektu polegają na dokonaniu różnorakich pomiarów. Są one jednolite dla uczniów grupy eksperymentalnej i kontrolnej. W grupie eksperymentalnej dochodzi jedynie na koniec ocena stopnia znajomości języka esperanto i porównanie z poziomem opanowania obowiązkowego języka obcego.
Pierwsza grupa pomiarów dotyczy oceny rozwoju możliwości językowych i komunikacyjnych uczniów – dokonywana jest na podstawie:
- opowiedzenia w języku polskim i angielskim co uczeń widzi na obrazku ze scenką z życia domowego – spotkanie indywidualne z uczniem – trwa ok. 15-20 minut;
- odpowiedzi w języku polskim na proste pytania nie wymagające przygotowywania się ucznia dotyczące ogólnych możliwości (predyspozycji) językowych – spotkanie zbiorowe z uczniami w trakcie 1 lekcji – trwa ok. 40 minut;
- wypełnienie arkusza obserwacji zachowań językowych ucznia przez nauczyciela – zajmuje ok. 15-20 minut.
Wszystkie materiały są specjalnie dostosowane do możliwości uczniów klasy 4-ej z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim.
Druga grupa pomiarów dotyczy oceny rozwoju funkcji poznawczych, zachowań społecznych i rozwoju mózgu ucznia z czym nauka języków jest w różnorodny sposób powiązana. Pytaniem jest jak i na ile?
Oceny dokonywane są przez specjalistów w oparciu o standardowe narzędzia diagnostyczne używane np. w Poradniach Psychologiczno-Pedagogicznych w badaniach do wydania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego:
- ABAS-3 – narzędzie służące do oceny zachowań adaptacyjnych, tj. rozwoju funkcji poznawczych i społecznych ucznia – polega na wypełnieniu formularzy osobno przez rodzica/opiekuna i przez wychowawcę bez angażowania ucznia – trwa ok. 20-30 minut;
- IDS-2 – narzędzie służące do oceny sfery emocjonalno-społecznej – indywidualnie z uczniem – trwa ok. 20 minut;
- test inteligencji SB5 (Stanford-Binet 5) – indywidualny dla ucznia – w tym celu organizator zwraca się do odpowiedniej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej o przeprowadzenie tym właśnie testem badania uczniów do wydania orzeczenia o niepełnosprawności na 2-i etap edukacji szkolnej (pod koniec klasy 3-ej) w ramach obowiązkowej procedury – w przypadku braku takiego testu u ucznia wykonywany jest on w ramach projektu;
- pomiar wybranych parametrów rozwoju mózgu rezonansem magnetycznym – służy zmierzeniu zmian grubości kory mózgowej i gęstości powiązań neuronowych w obszarach dotyczących mowy i języka – indywidualnie z uczniem – trwa ok. 20-30 minut.
Uzupełnieniem w grupie eksperymentalnej jest:
- badanie oczekiwań i oceny ważności projektu z perspektywy rodziców – badanie fokusowe obejmujące rodzica/opiekuna ucznia uczącego się esperanta.
W ramach projektu rodzice/opiekunowie są proszeni o wypełnienie kwestionariusza Profil ucznia służącego do ustalenia indywidualnych czynników mogących mieć wpływ na rozwój kompetencji i umiejętności ucznia w zakresie projektu oraz o wyrażenie zgody na przekazanie badaczom przez szkołę arkusza IPET i arkusza oceny poziomu funkcjonowania ucznia.
Wymienione wyżej czynności wykonane są na początku klasy 4-ej, a potem po 2 latach powtórzone na tym samym materiale, aby można było dokonać porównania jakie uczeń osiągnął postępy i jakie zaszły zmiany.
W grupie eksperymentalnej przewidziana jest dodatkowo w odniesieniu do języka esperanto realizacja zadania 1 (opowiedzenie obrazka) i zadania 3 (arkusz obserwacji zachowań językowych) – po pierwszym i po drugim roku nauczania. Ponadto po 2 latach nauczania prosty sprawdzian umiejętności językowych w języku esperanto i w języku obcym oparty na tych samych zadaniach dl ucznia.
W tym względzie projekt jest unikalny na skalę światową, bowiem taką wiedzą nauka nie dysponuje.
Udział ucznia w grupie kontrolnej – dlaczego warto?
Uczniowie z grupy kontrolnej nie uczestniczą w lekcjach esperanta. Ich rozwój natomiast podlega identycznej ocenie i pomiarom na początek i na koniec 2-letniego okresu w zakresach na które zostaje udzielona zgoda rodzica/opiekuna – jak w przypadku uczniów w grupie eksperymentalnej.
Tworzenie grupy kontrolnej jest niezbędne z badawczego punktu widzenia: pozwala sprawdzić efekty eksperymentu z nauczaniem języka esperanto uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim względem uczniów, którzy takiej nauki nie podejmują.
W praktyce tylko część uczniów i rodziców klas 4-ych decyduje się na naukę esperanta jako przedmiotu dodatkowego. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, aby pozostali uczniowie brali udział w przedsięwzięciu w ramach grupy kontrolnej. Nie stanowi to dla nich dodatkowego obciążenia.
Korzyści z zapisania dziecka do tej grupy są wielorakie – przede wszystkim dla rodziców/opiekunów i pedagogów, gdyż pozwalają uchwycić potencjały rozwojowe ucznia, jego mocniejsze i słabsze strony oraz wykorzystać tę wiedzę w procesie kształcenia i wychowania.
Warunki uczestnictwa
Udział dziecka i rodzica/opiekuna w projekcie jest całkowicie dobrowolny i bezpłatny. Poprzez podpisanie formularza świadomej zgody rodzic/opiekun prawny wyraża zgodę na udział dziecka w nim. W każdej chwili można zrezygnować z udziału w całości lub w określonym zakresie, bez podawania przyczyny i bez jakichkolwiek negatywnych konsekwencji.
Korzyści i niedogodności związane z udziałem w badaniach
Korzyści z udziału w projekcie zostały szerzej przedstawione wyżej.
Ponadto, w przypadku uczniów w obu grupach rodzice/opiekunowie otrzymują zebrane w czasie trwania projektu informacje o rozwoju swojego dziecka w badanych obszarach, w tym jego mocnych i słabszych stronach z perspektywy edukacyjnej i wychowawczej. Ewentualne przekazanie tych informacji nauczycielom, pedagogom specjalnym i psychologom należy do decyzji rodzica/opiekuna. Fundacja takich informacji o poszczególnych uczniach nie przekazuje Dyrekcji szkoły – jedynie zbiorcze informacje o wynikach badań.
Nie ma istotnych niedogodności związanych z badaniami dla dzieci i ich rodziców/opiekunów.
Dla uczniów z grupy eksperymentalnej przewidywane jest dofinansowanie wyjazdów na 7-10 dniowy turnus z rówieśnikami zagranicznymi uczącymi się esperanta lub na turnus z obcokrajowcem uczącym esperanta, a w przypadku uczniów z grupy kontrolnej po zakończeniu projektu dofinansowanie udziału w dowolnym turnusie w wysokości zależnej od zakresu przeprowadzonych pomiarów.
Ochrona danych
Uzyskane dane podlegają zasadom tajemnicy zawodowej, w tym dane osobowe szczególnie istotne (art. 9 RODO) dotyczące niepełnosprawności ucznia-uczestnika projektu. Wszyscy członkowie zespołu badawczego są zobowiązani do zachowania poufności. Wyniki ogólne badań mogą być przedmiotem publikacji, ale tożsamość osób biorących udział w projekcie pozostanie zastrzeżona i nie będzie podawana do wiadomości publicznej.
Grudzień 2022
Opracowanie:
dr Jerzy Leyk, Fundacja „Ośrodek Plurlingwizmu i Komunikacji Międzykulturowej – PLURIKO”
Konsultacje i współpraca:
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Etnolingwistyki
prof. UAM dr hab. Ilona Koutny, Studia Interlingwistyki
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Wydział Psychologii
prof. UKW, dr Ludmiła Zając-Lamparska, Katedra Psychologii Rozwoju Człowieka
dr Małgorzata Wójtowicz-Szefler, Katedra Psychologii Rozwoju Człowieka
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Nauk Społecznych
prof. UWM, dr hab. Agnieszka Żyta, Katedra Pedagogiki Specjalnej i Rehabilitacji
Uniwersytet Warszawski, Wydział Pedagogiczny
dr Katarzyna Brzosko-Barratt, Zakład Wczesnej Edukacji i Kształcenia Nauczycieli
dr Joanna Dobkowska, Zakład Wczesnej Edukacji i Kształcenia Nauczycieli
dr Monika Skura, Zakład Integracji, Inkluzji i Edukacji Społecznej